مقدمه
تعلیمات آکادمیک نقش بسیار مهمی را در رشد صنعتی اقتصادی وفرهنگی جامعه
ایفا می‌کند. تمامی کشورهای در حال توسعه ذخیره عظیمی از نیروهای انسانی
دارند که به منظور موثر واقع شدن در امر توسعه، این گروه از جمعیت باید
مهارتهای لازم را فرا می‌گیرند در غیر اینصورت این نیروی بالقوه نه تنها
نقش مؤثر خود را در توسعه و پیشرفت ایفا نمی‌نماید بلکه خود بر مسائل و
مشکلات می‌افزاید. ارائه الگوی مناسب جهت ساماندهی قصایی دانشکده معماری به
منظور بالا بردن سطح مهارت و تربیت کارشناسان با تخصصهای لازم برای تبدیل
نیرو بالقوه جامعه بالفعل و در نتیجه گامی بزرگ در جهت رشد صنعتی اقتصادی و
فرهنگی جامعه است که جزوه حاضر مطالعاتی است در جهت رسیدن به این امر.
پیشگفتار :
به نام یگانه معمار هستی که با دمیدن روح آفریننده خویش در کالبد انسان، او
را جانشین خود بر روی زمین قرار داد. همانگونه که خداوند با دمیدن روح خود
در جسم بی جان آدمی را می‌آفریند. انسان نیز در مقام جانشین وی با دمیدن
روح خلاقه خود در کالبد مواد خام و بی جان به آنها زندگی می‌بخشد و بدین
سان هنر از انسان زاییده می‌شود. آفرینش چشمه جوشان هنرهاست و آثار بزرگ
هنری در پرتو نور آفرینشگری خالقان خودپا به عرصه وجود نهاده‌اند.
فصل اول
شناخت مسائل و نکات مربوط به ساختمانهای دانشگاهی
شناخت مسائل و نکات مربوط به ساختمانهای دانشگاهی
ویژگی‌های عمومی پردیس دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی
مجموعه‌های دانشگاهی اعم از مجتمع‌های بزرگ و دانشکده‌های تک رشته‌ای،
پردیس نامیده می‌شوند. سیمای مطلوب دانشگاه‌ها با مشخصه کلی کالبدی آن
تعیین می‌گردد و باید با هدف‌ها و مشخصات آموزش و اوضاع کلی محیط هماهنگ
باشد. انواع پردیس‌ها در رابطه با مسائل شهری، در گروه‌های زیر دسته بندی
می‌شوند:
• پردیس پراکنده داخل شهر
در چنین پردیسی، ساختمانهای دانشگاه یا مدرسه آموزش عالی به صورت پراکنده
در نقاط مختلف شهر قرار دارند و بین ساختمانهای و فضای آموزشی مختلف را
فضاهای عمومی شهر پر می‌کند. این نوع پردیس‌ها باعث می‌شوند که همبستگی
محیط آموزشی و شهر بیشتر شده و تحرک فرهنگی بوجود آید، واحدهای آموزشی از
استقلال نسبی برخوردار شوند و شهر از موقعیت مؤسسات آموزش عالی شدیداً
متأثر گردد. ایجاد چنین پردیس‌هایی وقتی مناسب است که امکانات ارتباطی در
شهر به اندازه کافی وجود داشته باشد و زمین‌های قابل ساخت در قطعات مناسب
در داخل شهر در دسترس باشند.
• پردیس مجتمع چند یاخته‌ای داخل شهر
در چنین پردیسی، کلیه ساختمان‌ها در یک محوطه بسته قرار می‌گیرند و بین
ساختمان‌ها و فعالیت‌های مختلف واحدهای آموزشی، فضایی جز آنچه که متعلق به
دانشگاه باشد، وجود ندارد. در واقع این نوع پردیس‌ها ارتباطی با شهر ندارند
و برای ایجاد این پردیس‌ها، نیاز به قطعه زمین وسیعی در داخل شهر است.
مجتمع بودن کلیه واحدهای آموزشی در یک محوطه باعث می‌شود که دانشجویان
بیشتر با یکدیگر تماس داشته باشند و توجه آنان بیشتر جلب مسائل خاص
دانشگاهی گردد تا به زندگی روزمره شهری و مسائل آن.
• پردیس مجتمع خارج از شهر
در چنین پردیسی، کلیه فعالیت‌های آموزشی دانشگاه در محوطه وسیعی بدون امکان
دسترسی مستقیم به کلیه تأسیسات شهری وجود دارد. ایجاد چنین پردیسی ایجاب
می‌کند که مسائل خاص شهری اهمیتی از دیدگاه آموزش نداشته باشد و محوطه
دانشگاه خود به صورت شهری خود کفا درآید.
*آرایش و سازماندهی فضایی جزء بناها
در مورد طرق اصلی آرایش و سازماندهی بنا برای یک مجموعه، ممکن است با شرایطی به شرح زیر مواجه شویم :
– فضاها دارای عملکردهایی خاص باشند یا به فرمهای خاصی نیازمند باشند.
– فضاها از نظر کاربردی انعطاف پذیر باشند و آزادانه تنظیم شوند.
– عملکرد با درجه اهمیت فضاها در سازماندهی بنا منحصر به فرد و یگانه است.
– فضاها دارای عملکردهای مشابه باشند و بتوانند به صورت یک مجموعه عملکردی در کنار هم قرار گیرند یا در یک ترکیب خطی تکرار شوند.
– فضاها برای تأمین نور، تهویه و دید، نیاز به فضاهای سرباز بیرون دارند.
– فضاها برای خصوصی بودن باید مجزا شوند.
– فضاها باید به راحتی قابل دسترس باشند.
– شیوه و ارایش این فضاها می‌تواند اهمیت نسبی و نقش عملکردی سمبولیکشان را درسازماندهی یک جا روشن نمایند.
اصول و ضوابط طراحی فضاهای دانشکده‌ای
• آموزش نظری
- مشخصات عمومی کلاس‌های درس
در تمام کلاس‌های درس و در کل فضاهای پرجمعیت برای امکان خروج سریع در هنگام سوانح مانند آتش سوزی، درها به سمت خارج باز می‌شوند.
کلاس‌های درس می‌بایست جهت استفاده از وسایل مختلف سمعی – بصری مجهز باشند.
امکان تاریک کردن کلاس، رعایت حداقل ۳ متر فاصله بین اولین ردیف صندلی‌ها
با تخته سیاه یا پرده نمایش، در نظر گرفتن محل مناسب جهت قرار دادن
دستگاه‌های سمعی – بصری، نظیر دستگاه اپک، اورهد، ویدئو و … در کلاس، از
جمله تسهیلاتی است که می‌بایست پیش بینی گردد.
عرض درب کلاسها حداقل ۱۱۰ سانتی متر در نظر گرفته می‌شود تا بدین ترتیب
حمل و نقل انواع وسایل کمک آموزشی به کلاس به سهولت انجام پذیرد. ارتفاع
کلاسها بستگی به شرایط نور روز، عوامل خارجی (درخت، ساختمان و …) دارد.
برای اطاق به عمق ۶ تا ۸ متر، ارتفاع ۲۵/۳ تا ۷۵/۳ متر کافی و مناسب است.
- نور رسانی طبیعی کلاسها
برای نور مناسب در روز، سطح پنجره‌های کلاس بایستی ۲۰ تا ۵۰درصد سطح خود
کلاس باشد. در صورت بیشتر از ۵/۶ متر بودن عمق اطاق، پنجره مقابل برای نور
رسانی یکسان لازم است. این پنجره باید حداقل ۲۰/۱ متر پهنا داشته باشد و
ارتفاع آن ۵/۲ متر باشد.
- عایق سازی صوتی
لازم است حدود ۲/۱ تا ۳/۱ سقف را با مواد جاذب (مانند آکوستیک تایل)
پوشانید. همچنین باید قسمت‌هایی از سطح به صورت پوسته‌ای ساخته شود تا در
جذب آوای بم (فرکانس کم) مؤثر باشد.
• آموزش عملی
- خصوصیات عمومی آتلیه‌های طراحی
استودیوهای طراحی به صورت معمول، دارای ارتفاع زیاد هستند، از طرف شمال نور
می‌گیرند و دارای تعداد زیادی دیوارهای لاینقطع برای نمایش کارها هستند.
فضاهای اصلی آتلیه که کلیه کارهای طراحی و ترسیمی در آن انجام می‌شود،
برحسب مورد و میزان کارها می‌تواند به جزء فضاهای مختلف تقسیم شود. یک
استودیو باید دارای فضاهایی برای ورقه پلان، کمدهای لباس، کتب مرجع و
مدل‌ها بوده و شامل تجهیزاتی برای تکثیر نقشه‌ها و اسناد باشد. (این
تجهیزات می‌تواند به صورت متمرکز باشد).
- آرایش میزها در آتلیه طراحی
از نظر اصولی میزهای طراحی و نقشه کشی را به صورت موازی و متوالی و در
ردیف‌های متقاطع با یک یا دو راهرو قرار می‌دهند. میزها در جهت نصب تخته
سیاه قرار می‌گیرند، به صورتی که همه میزها بتوانند از روشنایی یکنواختی
برخوردار شوند. در ضمن برای هر میزکار، محدوده‌هایی در حد استاندارد برای
کارهای مختلف هر دانشجو در نظر گرفته می‌شود. از دیگر نکات قابل ذکر این
است که تمامی میزهای طراحی و نقشه کشی باید از جنس مقاوم و حتی المقدور
دارای رنگی روشن باشند (سفید – زرد – سبز). مصالح مورد نظر در کف و
دیوارهای جنبی استودیوها نیز می‌باید به دقت انتخاب گردد و به گونه‌ای باشد
که با روحیه و فضای کار، رابطه‌ای نزدیک داشته باشد.
- روشنایی
هر آتلیه طراحی باید از نظر نور طبیعی از شرایط خوبی برخوردار باشد، به
همین جهت پنجره‌های نسبتاً بلندی برای آنها لازم است. سطح کل این پنجره‌ها
حداقل ۲۵ تا ۳۳ درصد سطح آتلیه و جهت گیری آنها بهتر است که به شمال یا شرق
باشد. در صورت عدم وجود امکان برای این جهت گیری، لازم است با استفاده از
پرده در پشت پنجره از تابش مستقیم نور خورشید و درخشش آن جلوگیری گردد. در
صورت امکان بد نیست از نورگیرهای سقفی نیز استفاده شود. البته این
نورگیرها، نورهای فرعی را تأمین خواهند کرد. تمام پنجره‌ها باید دارای پرده
یا نوعی سایبان باشند تا بتوان نور روز را تحت کنترل درآورد. همچنین باید
سطح پنجره قابل دسترس بوده تا شیشه‌ها را بتوان به آسانی پاک نمود.
• کارگاه طراحی و ساخت ماکت
کارگاه ماکت فضایی است به صورت یک سالن با پلان آزاد که فضای داخلی آن بر
اساس تجهیزات و وسایل لازم برای ساخت ماکت شکل می‌گیرد. با توجه به ابعاد و
اندازه‌های وسایل کار و محدوده مورد نیاز برای هر یک، فضایی در حدود ۹۰
متر مربع برای تجهیز کارگاه ماکت لازم است. این کارگاه می‌تواند ظرفیت
۲۴دانشجو را در یک دوره کاری داشته باشد.
هر کارگاه ماکت دارای یک مسئول و مربی آموزش می‌باشد. فضای کارگاه نیز به
گونه‌ای است که مسئول کارگاه می‌تواند از محل کار خود بر کار تمام
دانشجویان نظارت داشته باشد. در نتیجه اطاق وی در کنار انبار لوازم و مواد و
مصالح ساخت قرار می‌گیرد. روشنایی کامل کارگاه ماکت نیز می‌بایست همانند
دیگر کارگاه‌ها و آتلیه‌های طراحی تأمین گردد. وسایل مورد نیاز کارگاه ماکت
عبارتند از :
مته ۱ عدد
میز نقشه کشی به ابعاد ۱۰۰ ۸۰
۲ عدد
دستگاه سنگ ۱ عدد
میز کار به عرض ۸۰ سانتی متر
اره مدور ۱ عدد
صفحه برش ۱ عدد
کمان اره ۱ عدد
قفسه بندی ۱ عدد
رنده نجاری ۱ عدد
میزکار به ابعاد ۲۱۰ ۱۲۰
به تعداد کافی
صندلی چرخان به تعداد کافی
- کلاس‌های سمینار و گردهمایی
در کنار آتلیه‌ها و کارگاه‌های مختلف در بخش آموزش عملی، کلاس‌هایی تحت
عنوان سمینار و گردهمایی در نظر گرفته می‌شود که مورد استفاده کلیه رشته‌ها
قرار می‌گیرد. در این کلاسها دانشجویان جلسات گروهی خود را در تمامی
دروس اعم از نظری و عملی برای کرکسیون یا ارائه درس برگزار می‌کنند. همچنین
این فضاها می‌توانند به صورت تمام وقت در اختیار پروژه‌های تحقیقاتی
دانشکده قرار بگیرند. ظرفیت این کلاسها، مختلف و بین ۶، ۱۲ و ۲۸ نفر است.
• کتابخانه تخصصی
یکی از امکانات یاری دهنده بخش آموزش نظری دانشکده، فعالیت‌های کتابخانه‌ای
است. کتابخانه در یک مرکز آموزش، فضایی است که دانشجویان در آنجا
می‌توانند از کتب تخصصی مربوط به رشته تحصیلی مورد نظر استفاده نمایند.
همچنین در جریان آخرین تازه‌های کتاب، مجلات، بولتنها و غیره قرار گیرند.
فهرست مطالب مطالعات دانشکده هنر و معماری
عنوان
فصل اول :
عنوان : دانشکده معماری صفحه
مقدمه ………………………………………………………………………………………….. ۴
فصل اول : شناخت مسائل و نکات مربوط به ساختمانهای دانشگاهی .. ۶
ویژگی‌های عمومی پردیس دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ……….. ۷
آرایش وسازماندهی فضائی جزء بناها ……………………………………………. ۹
اصول و ضوابط طراحی و فضاهای دانشکده‌ای ……………………………. ۱۰
فصل دوم : استانداردها (ابعاد و فضاهای مورد نیاز)……………………… ۲۱
پلکان ……………………………………………………………………………………………. ۲۲
راهروها و مسیرهای شیب دار …………………………………………………….. ۲۳
دربها ……………………………………………………………………………………………. ۲۴
کیفیت هوا ………………………………………………………………………………….. ۲۵
راندمان دید ……………………………………………………………………………….. ۲۶
روشنایی مصنوعی …………………………………………………………………….. ۲۶
رنگ ………………………………………………………………………………………….. ۲۸
طرح و بافت ……………………………………………………………………………….. ۳۴
نویز (اغتشاش صوتی) وآکوستیک ……………………………………………….. ۳۴
حساسیت نسبت به ارتعاشات ………………………………………………………. ۳۵
مسیرهای پیاده رو ……………………………………………………………………… ۳۹
دسترسی و مسیر گردش یا سیرکولاسیون …………………………………… ۳۹
تئاترها و سالن‌های سخنرانی………………………………………………………… ۴۰
شکل اساسی ……………………………………………………………………………… ۴۱
سالن‌های سخنرانی : صندلی‌ها …………………………………………………….. ۴۳
سالن‌های سخنرانی : مقررات آتش نشانی ……………………………………… ۴۷
آکوستیک …………………………………………………………………………………… ۴۷
فصل سوم : شرح برنامه دانشکده معماری …………………………………… ۴۸
آشنایی با رشته‌های آموزشی دانشکده …………………………………………. ۴۹
دوره کارشناسی معماری ……………………………………………………………. ۴۹
دوره کارشناسی ارشد معماری …………………………………………………… ۵۲
فصل چهارم : بررسی نمونه‌های مشابه ………………………………………… ۵۳
یوگینا آفتاندلیانس ………………………………………………………………………. ۵۴
دانشکده هنرهای زیبا…………………………………………………………………… ۵۵
دانشکده معماری اپورتو، (OPORTO) ………………………………………… 62
دپارتمان زمین شناسی، دانشکده آویرو، پرتغال …………………………….. ۶۴
کلاس بلوک ۳، دانشگاه آلیکان ……………………………………………………… ۶۷
دانشکده حقوق، دانشگاه جیرونا …………………………………………………… ۶۸
کالج آموزشی معلمان، (setubal)………………………………………………….. 69
فصل پنجم : شناخت بستر طرح ……………………………………………………. ۷۲
محدوده سایت…………………………………………………………………………….. ۷۳
فصل ششم : اقلیم ………………………………………………………………………. ۷۴
روشهای دستیابی به اهداف عمده طراحی اقلیمی ……………………………. ۷۵
نیازهای حرارتی و فضاهای داخلی ساختمان ………………………………… ۹۱
فصل هفتم : معرفی پروژه …………………………………………………………… ۹۹
برنامه فیزیکی ………………………………………………………………………….. ۱۰۰
طراحی (معماری، سازه، تأسیسات) …………………………………………………. ۱۰۲
معماری ………………………………………………………………………………….. ۱۰۴
سازه ………………………………………………………………………………………. ۱۰۷
تأسیسات ………………………………………………………………………………… ۱۰۹
اسناد و مدارک ………………………………………………………………………… ۱۱۰
منابع و مآخذ …………………………………………………………………………… ۱۱۱
